جراحی مفصل زانو، یکی از جراحی‌های رایج در ارتوپدی است. انجام اکثر فعالیت‌های روزانه نیازمند داشتن زانوهایی سالم می‌باشد. مفصل زانو از سه بخش تشکیل شده که عبارتند از:
بخش انتهایی استخوان ران (Distal femur)،
بخش بالایی استخوان ساق (Proximal tibia) و
استخوان کشکک (Patella).
محل اتصال این سه استخوان به هم توسط غضروف مفصلی پوشیده شده است؛ سطحی نرم که از استخوان‌ها محافظت نموده و سبب می‌شود تا به نرمی بر روی هم حرکت داشته باشند.
منیسک، بخشی “C” شکل در مفصل زانو می‌باشد که همانند گُوِه، لبه‌های بیرونی آن ضخیم بوده و به تدریج باریک می‌شود. این بخش بین استخوان‌های ران و ساق قرار گرفته و نقش ضربه‌گیر را در مفصل زانو ایفا می‌کند.
دو استخوان ران و ساق در مفصل زانو به کمک رباط‌هایی (لیگامنت) بزرگ درکنار هم نگه داشته شده‌‌اند. این رباط‌ها به برقراری پایداری در مفصل زانو کمک می‌کنند.سایر بخش‌های مفصل زانو توسط لایه‌ای به نام غشاء سینوویال دربرگرفته می‌شوند. در این غشاء مایعی تولید می‌شود که سبب لیز شدن سطح غضروف شده و به این ترتیب اصطکاک در برابر حرکت استخوان‌ها تقریبا به صفر می‌رسد.
بین فعالیت تمامی بخش‌های زانو، نوعی هارمونی و هماهنگی برقرار است. بروز بیماری یا وارد شدن آسیب به زانو می‌تواند این هارمونی را برهم زند و نتیجه‌ی این اختلال هم بروز درد، ضعف عضلانی و پایین آمدن کارایی مفصل زانو می‌باشد.
هر دو قسمت انتهایی استخوان، از غضروف که بافتی انعطاف‌پذیر است، ساخته شده است. آرتروز زانو هم طبق تعریف کلی آرتروز، با ساییدگی و فرسایش غضروف مفصلی زانو شروع می‌شود و علت ابتلا به آن نیز، تغییرات تخریبی (دژنراتیو) غضروف انتهای تحتانی استخوان ران و غضروف فوقانی استخوان درشت‌نی است که به تدریج ایجاد می‌شود.
این تخریب تدریجی، به دلیل عدم قرار گیری استخوان‌ها در یک راستا و برداشته شدن فشار از مرکز زانو است؛ به همین دلیل فشار وارده بر غضروف تعدیل نشده و به یک سمت (قسمت داخلی یا خارجی زانو)، فشار بیشتری تحمیل می‌گردد و از همان سمت غضروف زانو، دچار تحلیل و تخریب خواهد شد.
بنابراین آرتروز مفصل زانو در دو ناحیه مفصل بین استخوان ران و ساق و مفصل کشککی – رانی می‌تواند ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، مفصل نیز دچار فرسایش و تخریب شده و حرکت استخوان‌ها نیز مشکل خواهد شد.
جراحی تعویض مفصل زانو به عنوان آخرین گزینه درمانی بیماری آرتروز زانو است. جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی که یکی از روش های جراحی پرتهاجمی در درمان آرتروز زانو است؛ و کمک خوبی به از بین بردن درد و بازیابی عملکرد غضروف آسیب دیده مفصل زانو می کند.
اما به دلیل خطرات و پرریسک بودن این نوع جراحی آرتروز زانو، جراح ارتوپد زمانی از این روش برای درمان درد و علائم بیماری استفاده می شود که :
- زانو دردی که به درد مداوم و غیرقابل کنترل تبدیل شده باشد.
- زانو دردی که در زمان استراحت و هنگام خواب نیز احساس می شود.
- آرتروزی که باعث بدشکلی، ضربدری یا پرانتزی شدن پاها می شود.
- موثر نبودن هیچ یک از روش های جراحی و غیر جراحی در درمان آرتروز زانو
- درد زانو به قدری دردناک شود که بیمار قادر به حرکت دادن مفصل خود نباشد و در انجام فعالیت های روزانه ای همچون بالا و پایین رفتن از پله ها، سوار شدن و پیاده شدن از اتومبیل و حتی قدم زدن و راه رفتن نیز دچار اختلال شود.
زمانی که غضروف خاصی از بدن آسیب می بیند یا از بین می رود، دردناک می شود و نمی توان آن را تکان داد و در نتیجه ممکن است که استخوان ها به هم سابیده شوند و باعث شکستن یکدیگر شوند که در این موارد ، بیمار درد زیادی را در مفصل زانو احساس می کند و نمی تواند زانوی خود را به خوبی تکان دهد.
انواع جراحی مفصل زانو
جراحی آرتروسکوپی برای درمان آرتروز زانو
جراحی آرتروسکوپی یک روش کم تهاجمی برای تشخیص و درمان آرتروز است که جراح ارتوپد با ایجاد شکاف کوچکی در مفصل زانو و فرستادن لوله آرتروسکوپ به موضع درد می تواند داخل مفصل را به طور کامل ملاحظه کند و از این طریق اقدام به جراحی بکند.
اصلی ترین و مهم ترین قسمت یک دستگاه آرتروسکوپ لوله های فلزی تو خالی است که در یک سمت آن لوله، دوربین فیلمبرداری دقیقی کار گذاشته شده است که به کمک آن می توان به طور دقیق به اجزای مفصل زانو دست یافت.
متخصص ارتوپد با باز کردن یک شکاف چند میلیمتری در بدن لوله فلزی آرتروسکوپ را وارد مفصل زانو کرده و سپس با تصاویری که به کمک دوربین آن بدست می آورد می تواند تشخیص دهد که راه های درمان و عمل جراحی را چگونه انجام دهند این تصاویر به دست آمده به جراح ارتوپد کمک می کند تا محل دقیق جراحی را به طور کامل تعیین کند.
جراحی آرتروسکوپی به این دلیل به عنوان جراحی کم تهاجمی در نظر گرفته می شود که برای انجام آن نیازی به ایجاد برش عمیقی در بافت زانو نیست از این رو در اغلب موراد جراحی آرتروسکوپی زانو برای درمان آرتروز زانو به صورت سرپایی انجام می شود.
از دیگر مزیت های این جراحی کوتاه بودن مدت زمان اقدامات در بیمارستان است؛ شخص بیمار برای مدت زمان کوتاهی قبل از جراحی در بیمارستان بستری می شود و بعد از آرتروسکوپی همان روز از بیمارستان مرخص می شود.
از روش جراحی آرتروسکوپی زمانی برای درمان آرتروز زانو زمانی استفاده می شود که :
- زانو درد بیمار به درمان های غیر جراحی مقاوم است.
- بیمار درد شدید و مدامی در مفصل زانو خود احساس می کند.
- به دلیل صدمه شدید به غضروف، خارهای استخوانی در محل مفصل تشکیل شده است.
- بخشی هایی از غضروف در داخل مایع مفصل شناور باقی مانده است.
درمان آرتروز زانو با جراحی استئوتومی زانو
استئوتومی نوعی روش جراحی است که در آن جراح ارتوپد بخشی از استخوان را توسط وسیله خاصی برش میدهد.
به طور کلی استئوتومی در لغت به معنای اره کردن یا برش دادن است. از روش جراحی استئوتومی زانو زمانی برای درمان آرتروز زانو استفاده می شود که با خم شدن زانو وزن بدن به طور نامتعادل در سطح مفصل توزیع می شود.
در این حالت جراح ارتوپد با ایجاد تغییراتی در استخوان درشت نی، تعادل را در سطح مفصل توزیع می کند.
این روش جراحی برای درمان آرتروز زانو بیشتر در افراد جوان انجام می شود. جراحی استئوتومی زانو با تاثیری که در یکنواخت شدن استخوان ها دارد باعث می‌شود که وزن بدن به صورت یکنواخت‌تری بر روی غضروف مفصلی تقسیم شود.
همچنین جراح به کمک جراحی استئوتومی زانو، مفصل را جابجا کرده و محور مکانیکی را از روی غضروف آسیب دیده بر می‌دارد. در نهایت بخش بریده شده استخوان نیز توسط پلیت و پیچ به یک دیگر ثابت می شوند.
تعویض مفصل زانو
بسته به شرایط بیمار، پزشک عمل تعویض کامل و یا تعویض بخشی از مفصل زانو را پیشنهاد می‌کند.
تعویض بخشی از مفصل زانو (Partial Knee Replacement)
هرگاه یکی از سه قسمت داخلی، خارجی زانو و کشکک نیاز به تعویض داشته باشند، به آن تعویض بخشی از مفصل زانو گفته می‌شود. به این ترتیب با تعویض تنها بخش‌های آسیب دیده، بخش‌های طبیعی بیشتری از زانو حفظ خواهند شد. این روش نسبت به تعویض کامل مفصل زانو، کم‌تهاجمی‌تر بوده و بنابراین دوره‌ی ریکاوری بعد از عمل آن هم کوتاه‌تر خواهد بود.
تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Replacement)
در عمل تعویض کامل مفصل زانو، ابتدا سطوح آسیب دیده در بخش انتهایی استخوان ران را بوسیله‌ی ابزارهایی مخصوص جدا ساخته، سپس سطح استخوان را برش می‌دهند و در نهایت هم سطح برش‌زده را با قطعه‌ای فلزی جایگزین می‌کنند.
آماده سازی بخش بالایی استخوان ساق (پروکسیمال تیبیا) هم به همین ترتیب است.
ابتدا سطوح آسیب دیده را جدا ساخته، سطح استخوان را برش می‌دهند و درنهایت قطعه‌ی جدیدی (Tibial Base) را بر روی استخوان تراشیده شده‌ی ساق قرار می‌دهند. سپس بر روی این سطح فلزی جدید، یک قطعه‌ی پلی‌اتیلنی قرار می‌گیرد که نقش جاذب ضربه بین دو قطعه‌ی قرارگرفته بر انتهای استخوان‌های ران و ساق را ایفا می‌کند. ممکن است که جراح بخش زیرین استخوان کشکک را هم درصورت نیاز با یک قطعه‌ی پلی‌اتیلنی تعویض کند.
تثبیت این قطعات در استخوان به دو صورت انجام می‌گیرد:
تثبیت با استفاده از سیمان
در این روش از پودر استخوان های تراشیده شده حین جراحی، به عنوان سیمانی استفاده می‌شود که ایمپلنت را تثبیت کند.
تثبیت به کمک تکنیک “Press-Fit”
در این روش استخوان بر روی سطح پوشاننده‌ی ایمپلنت رشد کرده، آن را دربر گرفته و به این ترتیب ایمپلنت سرجایش تثبیت می‌شود.
انتخاب روش تثبیت قطعات ایمپلنت برعهده‌ی جراح بوده و به عواملی مانند: سن، سطح فعالیت فرد، کیفیت استخوان و سایر شرایط پزشکی که ممکن است تاثیر گذار باشند، وابسته است.
در انتهای پروسه‌ی جراحی، جراح مفصل جدید زانو را ایمن‌سازی می‌کند. یعنی زمانیکه ایمپلنت در جایش تثبیت شد و عملکرد صحیح عضلات اطراف مفصل هم تایید شدند، آنگاه جراح برش‌های ایجاد شده در اطراف مفصل را به کمک بخیه بسته و آنها را پانسمان می‌کند. به طور کلی می‌توانید یک تا سه ساعت پس از جراحی، انتظار داشته باشید که از اتاق ریکاوری به اتاق خود در بیمارستان منتقل شوید.
دو نوع پلتفورم برای تعویض کامل مفصل زانو وجود دارد که عبارتند از:
پلتفورم ثابت (FB-Fixed Bearing)
در پلتفورم ثابت، قطعه‌ی پلی‌اتیلنی، بر روی قطعه‌ی فلزی ساق ثابت شده و نمی‌تواند حرکتی داشته باشد.
پلتفورم چرخان (RP-Rotating Platform)
در پلتفورم چرخان، قطعه‌ی پلی‌اتیلنی می‌تواند بر روی سطح فلزی استخوان ساق بچرخد و با خم شدن زانو حرکت داشته باشد. این ویژگی سبب می‌شود تا آزادی حرکت مفصل تعویض شده در این پلتفورم، نسبت به دیگر پلتفورم‌های مرسوم تعویض زانو بیشتر بوده و به گستره‌ی حرکتی یک مفصل زانوی طبیعی نزدیک شود.
چه افرادی کاندیدهای مناسبی برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو هستند؟
تاکنون محدودیت وزنی و سنی خاصی برای انجام عمل تعویض مفصل زانو گزارش نشده است. معمولا پزشکان انجام عمل تعویض مفصل زانو را براساس میزان درد و ناتوانی بیمار پیشنهاد می‌کنند، نه سن. اکثر بیمارانی که تحت این عمل قرار می‌گیرند بین 50 تا 80 سال سن دارند.
در هر صورت انجام عمل تعویض مفصل زانو در هر سنی موفقیت‌آمیز بوده است؛ از نوجوان دچار آرتروز زودرس (Juvenile Arthritis) گرفته تا سالمندی که دچار آرتروز دژنراتیو (Degenerative Arthritis – نوعی آرتروز که به طور طبیعی و بر اثر کهولت سن بروز پیدا می‌کند) شده است.
پزشک ممکن است به دلایل مختلفی انجام جراحی تعویض مفصل زانو را پیشنهاد کند. به طور کلی افرادی که ممکن است از انجام این جراحی سود ببرند، شرایطی مشابه شرایط زیر دارند:
- درد شدید یا سفتی در مفصل که انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها، و یا نشستن و برخاستن از صندلی را برای فرد دشوار می‌کند.
- درد خفیف یا شدید در حین استراحت کردن (چه در روز و چه در شب)
- التهاب و تورم مزمن که با استراحت کردن و مصرف دارو بهبود پیدا نکند.
- تغییر شکل در زانو – پرانتزی شدن پاها به سمت داخل (والگوس- Valgus) یا خارج (واروس- Varus)
- عدم تاثیرگذاری دیگر روش‌های درمانی مانند: مصرف داروهای ضد التهاب، تزریق کورتیزون، تزریق روان‌کننده‌های مفصلی، فیزیوتراپی و یا انجام دیگر روش‌های جراحی، در کاهش میزان درد.
قبل از انجام عمل جراحی تعویض مفصل چه کارهایی باید انجام داد؟
کاهش وزن
ممکن است که پزشک معالج از بیمار خود بخواهد که قبل از انجام عمل جراحی، وزن خود را کاهش دهد. این کار خطرات جراحی را تا حد زیادی کاهش میدهد (از جملۀ این خطرات می‌توان به عفونت، خونریزی و سایر مشکلات بیهوشی اشاره کرد). همچنین کاهش وزن باعث می‌شود که مفصل جدید بعد از عمل، بهتر کار کند.
سن
جهت انجام عمل جراحی برای سالمندان بالاتر از 80 سال، بهتر است که حتما در مورد خطرات و عوارض تعویض مفصل با پزشک خود صحبت مشورت کنند. در برخی موارد، خطرات و ریسک، بیشتر از مزایای کار گذاشتن مفصل جدید است.
تراکم استخوان
باید توجه داشت که حتما قبل از انجام عمل جراحی، آزمایش میزان تراکم استخوان و همچنین درصد پوکی استخوان داده شود. در صورت وجود پوکی استخوان شدید، انجام این عمل باید حتما با مشورت و صلاحدید پزشک انجام شود.
بررسی از جهت بیماری قلبی، ریوی و کلیه
افرادی که دارای بیماری‌های قلبی، ریوی یا کلیوی هستند، ممکن است که هنگام جراحی و بیهوشی با مشکل مواجه شوند.
بعد از عمل تعویض مفصل زانو
در مطالعه‌ای که در یکی از دانشگاه‌های آمریکا انجام گرفت، نتایج حاکی از آن بود که افراد مسن‌تری که جراحی تعویض مفصل زانو را انجام داده‌اند، یک سال پس از عمل، در مقایسه با افرادی که جراحی نکرده‌اند، به‌طرز قابل توجهی کاهش علائم آرتروز داشتند.
اکثر قریب به اتفاق افرادی که تحت عمل جراحی تعویض مفصل زانو قرار می‌گیرند، کاهش درد چشم‌گیری خواهند داشت. همچنین توانایی آنان در انجام کارهای روزمره نیز پیشرفت خواهد کرد. حتی در برخی موارد نیز می‌توانند ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، شنا و رقص را نیز انجام دهند.
البته هنوز محدودیت‌هایی در فعالیت‌های روزانه وجود خواهد داشت و حتی باید از انجام برخی فعالیت‌ها تا آخر عمر خودداری کرد. این فعالیت‌ها شامل دویدن، اسکی، ورزش‌هایی همانند فوتبال و بسکتبال، کاراته، هنرهای رزمی و سایر ورزش‌های پرتحرک می‌شود.
زانوی جدید در صورت مراقبت صحیح، می‌تواند تا 15 سال نیز دوام داشته باشد. هرچه فشار بیشتری روی مفصل زانو وارد کنید، احتمال از بین رفتن و شل شدگی آن بالاتر خواهد رفت. بهتر است که سعی شود فعالیت‌هایی را که فشار کمتری به زانو وارد می‌کنند، انجام دهید.
کارهایی که بعد از انجام عمل جراحی تعویض مفصل باید انجام داد:
فیزیوتراپی
احتمالا پس از عمل جراحی چند روزی در بیمارستان خواهید ماند و در طی این مدت، فیزیوتراپی، جهت بازیابی حرکت مفاصل آسیب‌دیده و تقویت عضلات اطراف مفصل، انجام خواهد گرفت. پس از بازگشت به خانه نیز باید جلسات فیزیوتراپی خود را تا زمانی که پزشک دستور بدهد، ادامه بدهید. همچنین انجام فیزیوتراپی به کاهش درد و افزایش انعطاف‌پذیری کمک خواهد کرد.
پیاده‌روی منظم
ابتدا در خانه و سپس بعد از مدتی، خارج از خانه و در فواصل و مسافت‌های طولانی‌تر، پیاده‌روی سبک باید انجام شود. انجام این کار با هدف افزایش تدریجی میزان حرکت است. به‌تدریج، سایر فعالیت‌های عادی روزانه مانند بالا پایین رفتن از پله، ایستادن، نشستن روی صندلی و… نیز امکان‌پذیر است.
عوارض تعویض نشدن مفصل
در صورتی که تعویض مفصل دیر انجام شود، به دلیل از بین رفتن رباط‌ها و عضلات اطراف مفصل، حرکات زانو محدود می‌شود که حتی با تعویض مفصل نیز برگشت‌پذیر نیست و بیمار پس از تعویض مفصل دچار محدودیت حرکت در زانوی خود می‌شود.
درمانی برای بیماری آرتروز وجود ندارد، اما لزوما این بیماری با گذشت زمان بدتر نمی‌شود. به همین دلیل بهتر است بیمار به پزشک خود اعتماد کرده و در صورت صلاحدید پزشک ارتوپد، معالجه و جراحی تعویض مفصل را در زمان مناسب انجام دهد. از دیگر خطرات این جراحی می‌توان به عفونت و لخته‌شدن خون اشاره کرد. همچنین اتصالات مصنوعی، ممکن است که فرسوده شده و از بین بروند و احتمالا نیاز به تعویض مجدد خواهند داشت.
آدرس و تلفن تماس:02156696094-09352202124
تهران.اسلامشهر.خیابان زرافشان.کوچه اول(احمدپورحسین)پلاک15.کاردرمانی اسلامشهر.گفتاردرمانی اسلامشهر.کلینیک توانبخشی یارا اسلامشهر.
منابع: