رشد کودک به فرآیند توسعه و دستیابی به نقاط عطف رشد اشاره دارد. تاخیر رشدی حرکتی و همچنین نرسیدن کودک به این نقاط عطف، نیازمند توجه دقیق از سوی والدین است. این شرایط ممکن است بر مهارت های حرکتی (تاخیر حرکتی)، گفتاری و زبانی و اجتماعی کودک تأثیر بگذارد. کودکی که در همه این مناطق تأخیر داشته باشد، دارای تأخیر تکاملی سراسری(global developmental delay) است.
نقاط عطف رشد کودک به مرور زمان به شکلی مرتب ساخته می‌شود. کودکان با سرعت های مختلفی رشد می‌کنند و نقاط قوت و ضعف مختلفی دارند و این بدان معنی است که تشخیص تاخیر در رشد اغلب دشوار است مگر اینکه رشد کودک به میزان قابل توجهی پایین تر از سطح مورد انتظار باشد.
کاردرمانی در تاخیر تکاملی کودکان، نقاط عطف رشد حرکتی مانند غلت زدن، نشستن، سینه خیز رفتن و راه رفتن و پیشرفت جسمی مانند تعادل، هماهنگی و تحرک را بهبود می‌بخشد. کاردرمانی، تاخیر حرکتی کودکان و نوزادان و پوزیشن(حالت بدن) صحیح را ارتقا می بخشد و تمرینات سرگرم کننده و تحریک آمیز را برای به دست آوردن ثبات و هماهنگی بدن فراهم می کند.
تاخیر رشدی حرکتی کودک
تاخیر حرکتی (motor delay) یک نوع اختلال رشدی است که باعث می‌شود کودکان کم سن و سال نسبت به همسالان خود دارای کم‌توانی یا ناتوانی های حرکتی باشند. گویی پروسه رشد حرکتی آنان کندتر از سایر کودکان است. خوشبختانه با مراجعه به متخصص مغز و اعصاب کودکان و طی دوره‌های کاردرمانی برای تاخیر حرکتی کودکان می‌توان بر این بیماری غلبه کرد یا آسیب‌های آن را به حداقل میزان ممکن رساند.
رشدحرکات درشت وظریف
تأخیر در حرکات درشت زمانی است که کودک رشد حرکتی متناسب با سن مثل غلت زدن، خزیدن ، راه رفتن و یا انجام سایر فعالیت های حرکتی درشت را بدست نیاورده باشد. فعالیت های حرکتی درشت حرکاتی هستند که از بازوها، پاها و تنه استفاده می کند.
فعالیت های حرکتی ریز حرکات کوچک مانند نگه داشتن مداد یا چیدن اشیاء کوچک را شامل می شود. کودکان می توانند تاخیر در مهارت‌های حرکتی درشت، مهارت‌های حرکتی ظریف یا هر دو را داشته باشند.
در جدول زیر رشد حرکات درشت در حالت طبیعی را مشاهده می‌کنید. این مهارت ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- مهارت‌هایی که کودک تا 16 ماهگی بدست می آورد.
- مهارت‌هایی که کودک بعد از 16 ماهگی به دست می آورد.
که در جدول مورد 1 را مشاهده می‌کنید. لازم به ذکر است این جدول یک مقیاس تقریبی می باشد و هر کودکی اگر طبق این مقیاس عمل نکرد، به آن معنا نیست که مشکل جدی دارد.
| ماه | رشد حرکتی درشت |
| ۱ الی 4 ماهگی | بالا آوردن سر و سینه در وضعیت دمر |
| ۴ ماهگی | غلت زدن از حالت دمر به پشت |
| ۵ ماهگی | غلت زدن از پشت به دمر |
| ۵ ماهگی | نشستن با کمک تگیه‌گاه |
| ۶ الی ۷ ماهگی | نشستن به صورت مستقل |
| ۸ الی ۹ ماهگی | سینه خیز رفتن |
| ۹ الی ۱۰ ماهگی | چهار دست وپا رفتن |
| ۱۰ ماهگی | در یک مکان ثابت و محکم می ایستد و با کمک و گرفتن مبلمان راه می رود |
| ۱۲ الی ۱۵ ماهگی | برداشتن اولین قدم و راه رفتن به صورت مستقل |
انواع تاخیر حرکتی کودکان بر اساس میزان شدت
تاخیر حرکتی در کودکان، بسته به میزان شدت و ضعف آن به دو دسته تقسیم می شود. در دسته اول که نوع خفیف آن است کودک از نظر حرکتی از همسالان خود عقب‌تر است اما این مشکل به سرعت و پس از طی حدود 15 جلسه درمان به طور کامل رفع می‌شود. حتی در موارد بسیار خفیف تاخیر حرکتی کودک با افزایش سن خود به خود و بدون هیچ درمانی حل می شود.
اما بیماران دسته دوم دارای مشکل حادتری هستند و برای آنکه در آینده دچار مشکلات جسمانی نشوند، نیاز به مراجعه به مراکز تخصصی توانبخشی برای تاخیر حرکتی کودکان دارند.
علل بروز تاخیر حرکتی در کودکان
عوامل گوناگونی در بروز بیماری تاخیر حرکتی دخیل هستند. از جمله این عوامل می توان تشنج در اثر تب بالا، عوامل ژنتیکی، مشکلات شنوایی و عفونت‌های گوشی، مشکلات دوران بارداری و عوامل ناشناخته دیگر را نام برد.
نکته مهم آن است که
والدین از مراحل رشد کودک آگاهی کامل داشته باشند و برای چکاپ های دوره ای کودک به طور منظم به پزشک مراجعه کنند تا در صورت مشاهده علائم بیماری فورا به مراکز کاردرمانی برای تاخیر حرکتی کودکان مراجعه نمایند.دپارتمان کاردرمانی یارا
همچنین علت‌های اختلال حرکتی نوزادان شامل:
- تولد زودرس که می‌تواند موجب کندشدن رشد ماهیچهها شود.
- اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون
- اختلال عصبی-عضلانی مانند دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی
- مشکل تکاملی مانند اوتیسم
- هیپوتیروئیدیسم (کمکاری غدۀ تیروئید) که معمولاً در کودکان سنین بالاتر رخ میدهد.
علائم تاخیر حرکتی کودکان
- دستیابی به نقاط عطف مانند غلت زدن ، نشستن ، سینه خیز رفتن و ایستادن دیرتر از سن پیش بینی شده صورت می‌گیرد.
- سفتی در اندام فوقانی و اندام تحتانی
- کاهش تون عضلات در تنه در مقایسه با سایر کودکان در سن مشابه
- مشکل در دست خط
- در بستن بند کفش مشکل دارد.
- از یک طرف بدن بطور قابل توجهی بیشتر از طرف دیگر استفاده می‌شود.
- در راه رفتن مشکل دارد.
- در مقایسه با سایر کودکان در سن مشابه بسیار دست و پا چلفتی بنظر می‌رسد.
درمان کاردرمانی در تاخیر حرکتی نوزادان و کودکان با افزایش قدرت عضلانی، بهبود تعادل و هماهنگی و کیفیت راه رفتن آنها باعث افزایش مهارت های حرکتی کودک می شود.
تشخیص و آزمایش تاخیر حرکتی در کودکان
پزشک متخصص اطفال برای بررسی و آزمایش تاخیر در مهارت‌های حرکتی درشت، حرکت کودک شما (حرکات متناسب با سن کودک) را با دقت بررسی می‌کند و از کودک میخواهد حرکات خاصی را انجام دهد. همچنین ماهیچههای کودک را بررسی و معاینه می‌کند.
اگر پزشک احتمال دهد مشکلی وجود دارد آزمایشهای دیگری تجویز می‌کند. این آزمایشها براساس مشکلاتی است که پزشک به وجود آنها مظنون است. ممکن است پزشک تصویربرداری MRI یا آزمایش خون تجویز کند تا وجود یا عدم وجود اختلالات ژنتیکی، فلج مغزی یا مشکلات تیروئیدی را بررسی کند.
کاردرمانی تاخیر حرکتی کودکان
مخاطبان اصلی کاردرمانی برای تاخیر حرکتی، اطفال کم سن هستند. به همین علت است که کاردرمانگر سعی می‌کند با انجام بازی های مخصوص، بدون ایجاد ترس، فشار و اذیت، اعتماد و توجه کودک را جلب نموده و او را به همکاری برای انجام تمرینات ترغیب کند تا به بهترین نحو ممکن درمان را انجام دهد.
درمان برای بیماران دارای تاخیر حرکتی امری نسبی است. چرا که ممکن است کودک علاوه بر مشکل حرکتی با بیماری‌های دیگری مانند دفرمه بودن برخی از اعضا یا بیماری‌هایی مانند سندروم داون درگیر باشد.
اما در هر شرایطی هدف اصلی کاردرمانی برای تاخیر حرکتی کودکان ، آن است که با انجام تمرینات، کودک رفته رفته در راه رفتن، غذا خوردن و دیگر امور شخصی خود به حداکثر استقلال ممکن برسد.
درمان کاردرمانی در تاخیر حرکتی کودکان باید در اسرع وقت شروع شود زیرا مغز کودک به راحتی می‌تواند سازگار شود، بنابراین به خوبی به درمان کاردرمانی پاسخ می‌دهند. کاردرمانی به توانایی کودک در یادگیری چگونگی انجام کارهای روزمره به طور مؤثرتر کمک خواهد کرد و تعادل، راه رفتن، دست خط و فعالیتهای بدنی عمومی را بهبود می‌بخشد.
تمرکز کاردرمانی دردرمان
کاردرمانی تاخیر حرکتی کودکان روی این موارد تمرکز دارد:
- افزایش قدرت عضلات
- کشش مفاصل سفت
- بهبود تعادل و هماهنگی
- توسعه الگوهای عادی حرکت
- دستیابی به نقاط عطف
- دستیابی به حداکثر پتانسیل
- بهبود کیفیت زندگی
- ارتقاء استقلال با کارهای روزمره
تمرینات کاردرمانی
و برای رسیدن به این موارد از تمرینات زیر استفاده می‌کند:
- تمریناتی برای افزایش قدرت و کنترل عضلات، تا کودک بتواند وزن بدن خود را تغییر داده و تعادل بهتری داشته باشد.
- تمریناتی برای افزایش تحرک و موفقیت آنها در یادگیری راه رفتن مبتنی بر فعالیتهای روزمره انجام می شود و هچنین کاردرمانی در تاخیر تکاملی ممکن است شامل تمریناتی جهت تقویت دست برای بهبود گرفتن اشیاء و دست خط باشد.
- تمرین های آینه برای افزایش آگاهی کودک در مورد محل قرارگیری اندام در زمان استراحت و حین حرکت.
- کشش عضلات برای طویل کردن عضلات، کاهش انقباضات و افزایش دامنه حرکت
- تصحیح و تغییر پوزیشن برای بهبود کنترل سر و تنه؛ به عنوان مثال حمایت از کودک در نشستن برای ایجاد تغییر وزن، چرخش، هماهنگی و تعادل
- تمریناتی برای افزایش کیفیت حرکت یا آموزش راه های جدید حرکت
- در صورت لزوم مشاوره در مورد وسایل حمایتی مانند استفاده از ویلچر، ارتزها یا سایر تجهیزات تطابقی
- آب درمانی کودکان با تاخیر حرکتی به آرامش عضلات سفت و مفاصل و حداکثر تحرک در آب کمک می کند.
درمان کاردرمانی در تاخیر حرکتی شامل استفاده از انواع تمرینات سرگرم کننده و مؤثر در یک محیط تحریک کننده و ایمن است. درمان کاردرمانی در تاخیر حرکتی این توانایی را دارد که به کودک در رسیدن به حداکثر توان خود و توسعه استقلال کمک کند.
به طور کلی کلینیک کاردرمانی یارا خدماتی مبتنی بر خواسته و نیاز مراجعین خود ارائه میدهد. بنابراین در کاردرمانی تاخیر حرکتی، مهمترین اصل، نظر و خواسته والدین است و مطابق با خواسته‌ها، شرایط و نیازهای هر کودک و خانواده‌اش برنامه درمانی تنظیم می‌شود.
آدرس و تلفن تماس:02156696094-09352202124
تهران.اسلامشهر.خیابان زرافشان.کوچه اول(احمدپورحسین)پلاک15.کاردرمانی اسلامشهر.گفتاردرمانی اسلامشهر.کلینیک توانبخشی یارا اسلامشهر.